Paragraaf 1 - Weerstandsvermogen en risicomanagement

Algemeen
De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft aan hoe solide de financiële huishouding van de gemeente is. Een financieel weerstandsvermogen is van belang wanneer er zich financiële tegenvallers voordoen. Het beleid is vastgelegd in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement.

Bepaling weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen van de gemeente over de risicogevoeligheid is de mate waarin de gemeente in staat is om de gevolgen van een opgetreden risico op te vangen. Dit is de verhouding van de hierboven beschreven beschikbare en noodzakelijke weerstandscapaciteit (om mogelijk risico´s af te dekken). Hierbij is de impact van de risico’s vastgesteld op een zekerheidspercentage van 90%. Uit deze verhouding komt een ratio, waar een kwalificatie aan wordt gegeven. We dienen minimaal aan kwalificatie A te voldoen.

 Grafisch weergegeven leidt het weerstandsvermogen tot onderstaande opstelling voor het jaar 2022:

WEERSTANDSCAPACITEIT	RISICO'S
Algemene reserve	Programma 1
Reserve grondexploitatie	Programma 2
Post onvoorzien	enz.
Onbenutte belastingcapaciteit	enz.

€ 10.904

€ 1.238

 

WEERSTANDSVERMOGEN = BESCHIKBARE WEERSTANDSCAPACITEIT / IMPACT RISICO’S BIJ 90% ZEKERHEID

Weerstandsvermogen 8.8 Passen we deze ratio toe op de tabel, zoals benoemd in de beleidsnota, dan is de kwalificatie: A - (meer dan) uitstekend

Ontwikkeling
De ontwikkeling van het weerstandsvermogen is als volgt:

Bedragen x € 1.000	Rekening 2020	Begroting 2021	Begroting 2022
Weerstandscapaciteit	13.466	7.867	10.904
Risico's	1.806	1.806	1.238
Weerstandsvermogen	7.5	4.4	8.8

De weerstandscapaciteit 2022 t.o.v. van de begroting 2021 is toegenomen. T.o.v. voorgaande begrotingen is de (vrij besteedbare) reservepositie verbeterd, met name door het terugdringen van de begrotingstekorten. In combinatie met de mutaties in de geïdentificeerde risico's leidt dit tot een hoger weerstandsvermogen. 

De beschikbare weerstandscapaciteit is als volgt bepaald:

Incidentele weerstandscapaciteit	Begroting
1 | Algemene reserve	3.400
2 | Reserve zonder bestemming	2.940
3 | Reserve grondexploitatie	2.698
4 | Post onvoorziene uitgaven	35
Totaal incidentele weerstandscapaciteit	9.073
(x €1.000)

Structurele weerstandscapaciteit	Begroting
5 | Post onvoorziene uitgaven	p.m.
6 | Onbenutte belastingcapaciteit	1.831
7 | Begrotingsruimte	0
8 | Bezuinigingen	0
Totaal structurele weerstandscapaciteit	1.831
(x € 1.000)

Totaal bedrag weerstandscapaciteit	10.904
(x € 1.000)

Toelichting
AD 1 | Algemene reserve
De stand van de algemene reserve is aan het eind van het jaar 3,4 miljoen euro, € 200 per inwoner.

AD 2 | Reserve zonder bestemming
De reserve zonder bestemming geeft aan het einde van 2022 een verwacht saldo van € 2.940.000.

AD 3 | Reserve grondexploitatie
De reserve grondexploitatie geeft naar verwachting aan het einde van 2022 een saldo van € 2.698.000. 

AD 4 | Post onvoorziene uitgaven
In het verleden is deze gesteld op € 2,- per inwoner (totaal € 34.000). Indexatie heeft ertoe geleid dat deze post in 2022 €35.000 bedraagt.

AD 5 | Post onvoorziene uitgaven
Is al verwerkt bij 4, leidt anders tot dubbeltellingen

AD 6 | Onbenutte belastingcapaciteit
Gemeente Staphorst kan haar belastingen verhogen en heffingen kostendekkend maken om financiële tegenvallers op te vangen. Het verschil tussen de fictieve opbrengsten bij maximale heffings- en belastingtarieven en de begrote opbrengsten is de onbenutte belastingcapaciteit.

AD 7 | Begrotingsruimte
De begroting 2022 sluit met een positief saldo van € 142.222. Dit saldo is meegenomen als toevoeging aan de reserve zonder bestemming. Dit is dus al verwerkt bij 2 en leidt anders tot dubbeltellingen. 

AD 8 | Besparingen
De begroting 2022 sluit met een positief saldo van € 142.222. In dit saldo zijn reeds besparingsmaatregelen opgenomen. Deze zijn dus al verwerkt in het begrotingssaldo en leidt anders tot dubbeltellingen.

Tabel 1:	Berekening saldo reserve zonder bestemming
	Saldo 01-01-2021	4.406
	af: Eenmalige dekking investeringen 2021	3.089
	bij: Vrijval reserve dekking nadelig begrotingssaldo 2020-2022	1.035
	bij: Inzet mutatie bestemmingsreserves  ten gunste van reserve zonder bestemming	13
	bij: Toevoeging jaar 2021 (rekeningsaldo 2020)	2.490
	af: Resultaatbestemmingen 2020	751
	Saldo 31-12-2021	4.104
	af: Eenmalige dekking investeringen 2022	1.164
	Saldo 31-12-2022	2.940
(x €1.000)

Tabel 2:	Berekening saldo reserve grondexploitatie
	Saldo 01-01-2021	2.839
	af: Onttrekkingen 2021	105
	bij: Toevoegingen 2021	0
	Saldo 31-12-2021	2.734
	af: Onttrekkingen 2022	36
	bij: Toevoegingen 2022	0
	Saldo 31-12-2022	2.698
(x € 1.000)

Tabel 3:	Soort belasting	Norm opbrengst	Opbrengst Staphorst	Onbenutte belastingcapaciteit
	OZB-opbrengsten	5.006	4.236	770
	Leges Burgerzaken / overige belastingen	555	265	290
	Begrafenisrechten	350	353	-3
	Volkshuisvesting / RO procedures	1.534	760	774
	Totaal bedrag			1.831
(x € 1.000)
Bij de berekening van de normopbrengst van de OZB-opbrengsten is uitgegaan van het percentage van 0,1800. Dit betreft het percentage van de WOZ-waarde voor de toelating tot artikel 12 voor het jaar 2022, welke is vastgesteld bij de meicirculaire 2021. Het gemiddeld OZB-tarief voor Staphorst voor het jaar 2022 bedraagt 0,152. Voor de waardes is gebruik gemaakt van de geschatte totale woningwaardes op basis van de gemiddelde marktontwikkeling. Voor de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit van de overige drie belastingen is uitgegaan van de begrote opbrengsten en kosten op taakveldniveau.

Om de risico’s van gemeente Staphorst in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit profiel maakt onderdeel uit van de vastgestelde nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 2017. Vervolgens heeft er bij het opstellen van de rekening 2019, de begroting 2021  en de begroting 2022 een update plaatsgevonden van de risico's, waardoor er een nieuw risicobedrag is ontstaan van € 1.238.310.

1 | Mutaties geïdentificeerde risico´s in de nota;
2 | Periodiek overleg MT / Risicomanager / benoemen nieuwe risico’s;
3 | Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing.

Samenvatting:

Risicobedrag / weerstandscapaciteit begroting 2021		€ 1.806.310
Mutaties geïdentificeerde risico's nota	€ - 674.000
Nieuwe risico's	€ 106.000
Afname risicobedrag		€ - 568.000
Totaal nieuw risicobedrag/ weerstandscapaciteit begroting 2022		€ 1.238.310

Dit bedrag wordt opgenomen bij het bepalen van weerstandsvermogen.

1 | Mutaties geïdentificeerde risico’s in de nota

Conform de nota Weerstandsvermogen heeft er tussen het MT en de risicomanager een overleg plaatsgevonden over mogelijke risico’s. Dit heeft geleid tot aanpassing van onderstaande, bestaande risico's met bijbehorend risicobedrag.

Programma	Risico	Toelichting	Nieuw risico?	Risico-bedrag (oud)	Risico-bedrag (nieuw)	Netto kans (oud)	Netto kans (nieuw)	Wijziging netto bedrag
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Kwetsbaarheid Sociale media: De invloed van social media (twitter, facebook) is dusdanig groot dat dit kan leiden tot reputatieschade.	Reputatieschade (waardoor ook veroorzaakt en of versterkt/versneld) kan leiden tot vertrek van wethouders met extra wachtgeld verplichtingen.	Nee	50	100	50%	30%	5
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het onjuist gebruiken maken van persoonsgegevens/privacy-gegevens ikv de AVG kan leiden tot een boete die kan oplopen tot 4% van de omzet.	Het onvoldoende voldoen aan de nieuwe AVG kan leiden tot boetes met maximaal 4% van de omzet, maar deze kans is erg klein, ook boetebedrag is zeer beperkt.	Nee	300	10	30%	10%	- 89
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Te lage storting van pensioenrechten voor wethouders wat leidt tot extra kosten voor de gemeente.	Denk hierbij aan de overname van de pensioenrechten bij aantreding van nieuwe wethouders, maar ook aan een mogelijke (hogere) verlaging van rekenpercentage. Met de huidige lage rentestand zal het mogelijke eerder een verlaging worden, daarom geringe kans.	Nee	50	50	50%	30%	- 10
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Politieke beslissingen van het Rijk, die leiden tot lagere inkomsten of hogere afdrachten.	Denk hierbij aan gedwongen bestuurlijke fusies/ het afromen van reserves/ het afromen van trap op/trap af principe. Allemaal beslissingen die zullen leiden tot verlaging van rijksinkomsten of een afdracht aan het Rijk.	Nee	200	200	50%	30%	- 40
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het verliezen van de grip op of tegenvallende exploitatieresultaten van de verschillende samenwerkingsvormen of gesubsidieerde instellingen (dienstverlening moet wel op peil blijven) kan leiden tot extra kosten of minder dividend.	Het gaat hier om de verbonden partijen (zoals de gemeenschappelijke regelingen en vennootschappen waarin we bestuurlijk en financieel in deelnemen: Reestmond, Rendo, Vitens, Essent, Rova enz.), maar ook om de muziekschool, bibliotheek en museumboerderij. De verkoop van een deelneming leidt tot lagere renteopbrengsten in plaats van dividendopbrengsten. Een andere verdeelsleutel binnen een verbonden partij kan leiden tot een hogere bijdrage aan deze verbonden partij. Denk hierbij aan het hanteren van andere verdeelsleutels. Daarnaast kan het verkopen van mogelijke gezonde onderdelen van een bedrijf leiden tot andere verhoudingen met deze partijen, waardoor de grip verloren gaat wat resulteert in (te) laat kunnen bijsturen.	Nee	227	227	70%	70%	0
7 | Gezondheid en milieu	Hogere bijdrage aan de Omgevingsdienst	Conform motie 109 is de eventuele hogere bijdrage aan de Omgevingsdienst niet financieel verwerkt in de meerjarenbegroting 2022, maar als risico opgenomen.	Nee	50	50	70%	70%	0
1 | Openbare orde en veiligheid	Andere verdeelsleutel leidt tot hogere bijdrage aan de Veiligheidregio IJsselland	Er ligt een conceptvoorstel om de verdeelsleutel voor het bepalen van de jaarlijkse bijdrage van de deelnemers aan te passen. Besluitvorming wordt eind 2021 verwacht.	Nee	23	23	70%	70%	0
1 | Openbare orde en veiligheid	Rampen	Bijv. brand, omgevingseffecten (door schadelijke stoffen) en materiële schade. De kans op een ramp is klein, maar als het zich voordoet kan er sprake zijn van een groot financieel gevolg.	Nee	200	400	10%	5%	0
3 | Economie	Demografische ontwikkelingen kunnen leiden tot onvoorziene kosten.	De omvang en samenstelling en de ruimtelijke verdeling van de bevolking verandert in een steeds sneller tempo. Men probeert hier uiteraard zo snel mogelijk op in te spelen, maar dit kan wel leiden tot kosten die in een beginstadium niet zijn voorzien (extra personeel, aanpassen voorzieningenniveau).	Nee	100	100	70%	50%	- 20
6 | Sociaal domein	Middelen voor de regionale uitvoering van  beschermd wonen zijn ontoereikend wat leidt tot tekorten bij individuele gemeenten.	Middelen voor beschermd wonen zijn vanuit het Rijk overgeheveld naar de centrumgemeente (Zwolle) die zorg draagt voor de uitvoering. Een tekort aan middelen zal middels een vereveningsbijdrage worden doorbelast aan de individuele gemeenten.	Nee	100	0	30%	30%	- 30
8 | Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening	Onterecht verleende of ten onrechte geweigerde vergunningen en van rechtswege verleende vergunningen wat leidt tot schadeclaims van derden.	Denk hier ook een overtreding t.o.v. verleende vergunning die te laat is geconstateerd wat leidt tot verhalen van schade door derden bij terugdraaien van vergunningverlening.	Nee	150	100	50%	30%	- 45
9 | Overhead	Het niet voldoende functioneren van personeel wat leidt tot extra kosten.	Er bestaat een risico dat beslissingen niet op tijd worden genomen door capaciteitstekort i.v.m. bezuinigingen op personeel. Te late beslissingen, termijnoverschrijdingen zou kunnen leiden tot extra bezwaar/beroepsschriften. Ook zouden er mogelijke wachtgeldverplichtingen kunnen ontstaan, reïntegratietrajecten of schadeclaims door beroepsziekte bij uitvoerend personeel. Ook zou een kwantitatief en kwalitatief tekort van personeel kunnen leiden tot extra inhuur van externen, wat leidt tot extra kosten.	Nee	250	0	90%	0%	- 225
9 | Overhead	Stilzwijgende en mogelijk ongewenste verlenging van contracten wat leidt tot ongewenste verplichtingen en kosten.	Binnen de gemeente Staphorst is contractbeheer aanwezig, echter afgelopen jaren is gebleken dat niet alle contracten zijn opgenomen.	Nee	100	50	50%	50%	- 25
9 | Overhead	De kans bestaat dat stortingen onvoldoende zijn om de onttrekkingen voor het onderhoud van kapitaalgoederen niet in evenwicht zijn bij uitvoering van (groot) onderhoud/vervanging van huidige kapitaalgoederen wat leidt tot uitstel waardoor derden schadeclaims indienen. Tevens zijn door bezuinigingen de stortingen/ onttrekkingen aangepast, waardoor risico loopt van onvoldoende gelden voor uitvoering.	De gemeenten Staphorst beschikt momenteel over 4 beheerplannen om het risico beperkt te houden: 1. rioolbeheerplan 2. wegenbeheerplan 3. gebouwenbeheerplan 4. groenbeheerplan Door meer dan gemiddelde stijging prijzen van grondstoffen, aannemers enz. kan het zijn dat opgenomen bedragen niet voldoende zijn.	Nee	150	100	90%	70%	- 65
9 | Overhead	De complexiteit van informatievoorziening/informatiebeveiliging kan leiden tot hogere kosten dan voorzien.	Denk hierbij aan criminaliteit via internet (cyberaanvallen), het onjuist verstrekken van privacygevoelige informatie (kan leiden tot aansprakelijkheid), maar ook mogelijke storingen/uitval van computersystemen wat leidt tot stagnatie in de bedrijfsvoering. De kans dat zich dit voordoet is niet heel groot, maar als het zich voordoet kan dit grote financiële gevolgen hebben. (Denk bijv. hof van Twente met gevolgschade € 1 milj.)	Nee	200	300	50%	10%	- 70
9 | Overhead	Een toekomstige reorganisatie kan leiden tot eenmalige kosten (externe begeleiding, invoeringskosten, extra salariskosten/wachtgelden).		Nee	300	0	10%	0%	- 30
9 | Overhead	(Bezuiniging)maatregelen kunnen leiden tot meer aansprakelijkstellingen of extra kosten die niet voorzien zijn.	Minder onderhoud wegen/groen, maar ook de nieuwe aanbestedingswet (onvoldoende kennis van) kunnen leiden tot aansprakelijkheidsstellingen. De veranderde afvalstoffeninzameling kan leiden tot meer zwerfafval.	Nee	25	25	50%	30%	- 5
Totaal mutaties bestaande risico's begroting 2022								- 674
(x € 1.000)

2 | Periodiek overleg tussen MT en risicomanager
Conform de nota Weerstandsvermogen heeft er tussen het MT en de risicomanager een overleg plaatsgevonden over mogelijke risico’s. Naast aanpassing van de bestaande risico's zijn er twee nieuwe risico's gesignaleerd.

Programma	Risico	Toelichting	Nieuw risico?	Risico-bedrag	Netto bedrag
0 | Algemeen bestuur en organisatie	Een datalek leidt tot kosten binnen de organisatie die niet waren voorzien.	De kans op een datalek is en blijft aanwezig, maar zal niet altijd grote financiële gevolgen hebben (imago en wellicht wat herstelkosten).	Ja	€ 100.000	€ 70.000
1 | Openbare orde en veiligheid	Het behouden van vrijwillige brandweer leidt tot hogere kosten.	Er is nog steeds geen besluit genomen hoe de nadelige financiële effecten vanuit de hogere kosten vrijwillige brandweer worden gedekt.	Ja	€ 40.000	€ 36.000

3 | Op genomen risico’s met meeste impact na aanpassing risicoprofiel
Na verwerking van voorgaande mutaties in nieuwe en bestaande risico’s, ontstaat onderstaand overzicht. Hierin presenteren we u de 10 risico’s met de meeste impact, als die zich voordoen.

Nr	Programma	Risico	Kans	Max. financieel gevolg
1	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het verliezen van de grip op of tegenvallende exploitatieresultaten van de verschillende samenwerkingsvormen of gesubsidieerde instellingen (dienstverlening moet wel op peil blijven) kan leiden tot extra kosten of minder dividend.	70%	€ 227.000
2	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het ontbreken van een stabiel perspectief van de Algemene Uitkering uit het gemeentefonds kan leiden tot vermindering van de inkomsten.	70%	€ 250.000
3	Overig	Grote projecten kunnen leiden tot risico’s die niet voorzien zijn.	50%	€ 300.000
4	6 | Sociaal domein	De extra Rijksbijdrage Jeugd in algemene uitkering vanaf 2022 wordt niet toegekend, dit leidt tot een lagere algemene uitkering dan begroot.	50%	€ 300.000
5	6 | Sociaal domein	Het ontbreken van een plafond of maximum voor een aantal uitgaven wat leidt tot sterk stijgende uitgaven (open einde regelingen).	70%	€ 150.000
6	8 | Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening	Afboekingen grondexploitatie kan leiden tot een (politiek) risico.	30%	€ 250.000
7	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Een datalek leidt tot kosten binnen de organisatie die niet waren voorzien.	70%	€ 100.000
8	0 | Overhead	De kans bestaat dat stortingen onvoldoende zijn om de onttrekkingen voor het onderhoud van kapitaalgoederen niet in evenwicht zijn bij uitvoering van (groot) onderhoud/vervanging van huidige kapitaalgoederen wat leidt tot uitstel waardoor derden schadeclaims indienen. Tevens zijn door bezuinigingen de stortingen/ onttrekkingen aangepast, waardoor risico loopt van onvoldoende gelden voor uitvoering.	70%	€ 100.000
9	9 | Overhead	Onvolledige compensatie voor nieuwe CAO uit algemene uitkering wat leidt tot ongedekte loonkosten.	70%	€ 100.000
10	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Politieke beslissingen van het Rijk, die leiden tot lagere inkomsten of hogere afdrachten.	30%	€ 200.000
Totaal aantal grote risico's				€ 1.977.000

Het BBV heeft voorgeschreven dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen.

Naast het opnemen van de tabel met de basisset dient een beoordeling gegeven te worden van de onderlinge verhoudingen van de kengetallen, in relatie tot de financiële positie van onze gemeente. De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de mede overheid is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. Zonder normering zijn de kengetallen moeilijk te duiden. In de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing is  de volgende normering opgenomen. Bij de normering is aansluiting gezocht bij de normering zoals voortgevloeid is uit onder meer de stresstest van 100.00+ gemeenten.

Hierdoor ontstaat onderstaande tabel, waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest.

Kengetallen financiële positie	Categorie
	A	B	C
Netto schuldquote	<90%	90-130%	>130%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	<90%	90-130%	>130%
Solvabiliteitsrisico	>50%	20-50%	<20%
Grondexploitatie	<20%	20-35%	>35%
Structurele exploitatieruimte	Begr. en mrj >0%	Begr. of mjr >0%	Begr. en mjr<0%
Belastingcapaciteit	<95%	95-105%	>105%

Kengetallen financiële positie	Werkelijk	Begroting
	2020	2021	2022	2023	2024	2025
Netto schuldquote	-62	-21	-10	-1	-4	-4
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	-60	-20	-15	-5	-8	-8
Solvabiliteitsratio	85	86	83	80	81	80
Grondexploitatie	4	9	13	14	10	10
Structurele exploitatieruimte	5	0	0	0	0	0
Belastingcapaciteit	90	95	98

Toelichting:

De netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de mede overheid ten opzichte van de eigen middelen (negatief teken is geen schuld).  Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Staphorst is één van de weinige gemeenten in Nederland die per saldo geen schuld heeft.

De solvabiliteitsratio geeft een inzicht in de mate waarin de mede overheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteit, hoe beter in staat om aan de financiële verplichtingen te voldoen. Van alle gemeenten heeft de gemeente Staphorst een van de beste solvabiliteitsratio. De solvabiliteitsratio is voor onze gemeente dan ook bijzonder goed. Dit komt mede voort door de grondverkopen in de afgelopen jaren.

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Deze waarde moet in de komende jaren worden terugverdiend bij de verkoop van de gronden.

Het kengetal structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Een begroting/rekening waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting/rekening waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn (een sluitende begroting met geen of een klein saldo op onvoorzien).

De belastingcapaciteit geeft een inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente of provincie zich verhoud ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De gemiddelde lastendruk per woning in onze gemeente ligt iets lager dan het landelijk gemiddelde.