Paragraaf 1 - Weerstandsvermogen en risicomanagement

Algemeen
De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing  geeft aan hoe solide de financiële huishouding van de gemeente is. Een financieel weerstandsvermogen is van belang wanneer er zich financiële tegenvallers voordoen. Het beleid is vastgelegd in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement (raad 26 september 2017).

Bepaling weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen van de gemeente betreffende de risicogevoeligheid is de mate waarin de gemeente in staat is om de gevolgen van een opgetreden risico op te vangen. Dit is weer te geven als de verhouding van de beschikbare weerstandscapaciteit en de noodzakelijke weerstandscapaciteit (om mogelijk risico´s af te dekken). Hierbij is de impact van de risico’s vastgesteld op een zekerheidspercentage van 90%. Uit deze verhouding komt een ratio, waar een kwalificatie aan kan worden gegeven. Deze is als volgt benoemd in de beleidsnota:

Als beleidsuitgangspunt is in de nota gesteld dat minimaal aan kwalificatie A > 2,0 moet worden voldaan. Voor het jaar 2019  komt het weerstandsvermogen uit op  7.0 Conclusie: Het weerstandsvermogen is voldoende 'robuust' om eventuele risico's op te vangen.

Weerstandscapaciteit: Algemene reserve; Reserve Grondexploitatie Post onvoorzien; Onbenutte belastingcapaciteit		Risico's: Programma 1 Programma 2 Etc. Etc.
€ 13.124		€ 1.856

Weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit / impact risico's bij 90% zekerheid
	Weerstandsvermogen 7.0

Passen we deze ratio op de tabel, zoals benoemd in de beleidsnota, dan komende we uit op de kwalificatie:

                                                                              A - (meer dan) uitstekend

Ontwikkeling weerstandsvermogen door de jaren heen:

Bedragen x €1.000	Begroting 2019	Rekening 2019	Begroting 2020
Weerstandscapaciteit	11.483	13.124	8.013
Risico's *	1.766	1.856	1..856
Weerstandsvermogen	6.5	7.0	4.3

De daling van de weerstandscapaciteit verloopt minder snel dan was voorzien. Dit komt doordat er  minder onttrekkingen zijn aan de algemene reserve dan was gepland in de begroting, dit komt doordat investeringen voor het volledige bedrag zijn begroot in 2019 of eerder, terwijl een groot deel van de uitgaven nog moet plaatsvinden.

De beschikbare weerstandscapaciteit is als volgt bepaald:

Incidentele weerstandscapaciteit	Rekening (x €1.000)
1 | Algemene reserve	3.300
2 | Reserve zonder bestemming	3.527
3 Reserve Grondexploitatie	6.773
4 Winstsaldo 2019	-879
5 | Post onvoorziene uitgaven	0
Totaal incidentele weerstandscapaciteit	12.721

Structurele weerstandscapaciteit	Rekening (x €1.000)
5 | Post onvoorziene uitgaven	0
6 | Onbenutte belastingcapaciteit	403
7 | Begrotingsruimte	0
8 | Bezuinigingen	0
Totaal structurele weerstandscapaciteit	403

Totaal bedrag aan weerstandscapaciteit

13.124

Ad 1             Algemene reserve
De stand van de algemene reserve is aan het begin en het eind van het jaar € 3,3 miljoen. Dit is conform het vastgestelde beleid zoals vastgesteld in de nota reserves en voorzieningen: per inwoner € 200.

Ad 2             Reserve zonder bestemming
De reserve zonder bestemming geeft eind 2019 een saldo van € 3.527.000 (zie tabel 1)

Ad 3            Reserve Grondexploitatie
De reserve grondexploitatie geeft eind 2019 een saldo van € 6.773.000 (zie tabel 1)

Ad 4           Winstsaldo 2019
De rekening 2019 sluit af met een negatief saldo van € 879.000. Ontrekking aan de reserve zonder bestemming zal leiden tot en vermindering van de weerstandscapaciteit.

Ad 5           Post onvoorziene uitgaven
Is verwerkt in het rekeningsaldo 2019

Ad 6           Onbenutte belastingcapaciteit
Gemeente Staphorst kan haar belastingen verhogen en heffingen kostendekkend maken om financiële tegenvallers op te vangen. Het verschil tussen de fictieve opbrengsten bij maximale heffings- en belastingtarieven en de begrote opbrengsten is de onbenutte belastingcapaciteit. 
Gemeente Staphorst kan haar inkomsten structureel met € 403.000 verhogen. De berekening van de onbenutte belastingcapaciteit staat in tabel 2.

Ad 7+8     Begrotingsruimte /Bezuinigingen
Gevolgen ikv bezuinigingen en mogelijke begrotingsruimte zijn verwerkt in de jaarrekeninguitkomst. Daarom zijn hier geen bedragen meer opgenomen.

Tabel 1:		Reserve Zonder bestemming x €1.000	Reserve Grondexploitatie (x € 1.000)
	Saldo 01-01-2019	4.841	6.452
	Toevoeging resultaat  2018	+85	0
	Onttrekkingen 2019	-1.766	-779
	Toevoegingen 2019	367	1.100
	Saldo 31-12-2019	3.527	6.773

 

Tabel 2:	Onbenutte belastingcapaciteit Soort belasting (bedragen x €1.000)				Norm opbrengst	Opbrengst Staphorst	Onbenutte belastingcapaciteit
		Waarde (x €1.000)	Tarief landelijk	Tarief Staphorst
	Woonruimte (eigenaar)	1.491.141	0.1000	0,0998	1.491	1.488
	Niet woonruimte (eigenaar)	495.386	0.1569	0,1754	778	869
	Niet woonruimte (gebruiker)	389.136	0.1265	0,1409	492	548
	Totaal OZB				2.761	2.905	-144
	Leges Burgerzaken/ overige belastingen				775	270	485
	Begrafenisrechten				393	344	49
	Volkshuisvesting/RO procedures				1.140	1.127	13
	Totaalbedrag				5.069	4.646	403

Om de risico’s van Gemeente Staphorst in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit profiel maakt onderdeel uit van de vastgestelde nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing. Vervolgens heeft er bij het opstellen van de rekening 2019 en de begroting 2020 een update plaatsgevonden van de risico's, waardoor er een nieuw risicobedrag is ontstaan van € 1.856.000.

In dit onderdeel zullen we ingaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan in 2019 en worden eventuele nieuwe risico´s benoemd:
1 | Mutaties geïdentificeerde risico´s in de nota;
2 | Benoemen nieuwe risico’s;
3 | Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing

Samenvatting:

Risicobedrag/weerstandscapaciteit bij aanvang opstellen rekening 2019 (= laatst bekende stand bij de begroting 2020)		€ 8.013
Mutaties geïdentificeerde risico's nota	€ 0
Nieuwe risico's	€ 0
Toename risicobedrag		€ 0
Totaal nieuw risicobedrag/ weerstandscapaciteit rekening 2019		€ 8.013

Dit bedrag wordt opgenomen bij het bepalen van het weerstandsvermogen bij onderdeel A.

1 | Mutaties geïdentificeerde risico’s in de nota
Hieronder zullen we kort ingaan op de risico’s die zich hebben voorgedaan in 2019 en op welke wijze deze in de toekomst kunnen worden beheerst. Tevens zullen we aangeven in hoeverre dit gevolgen heeft voor het risicoprofiel.

Let op: daar waar in de kolom “bedrag aan risico dat zich heeft voorgedaan' een min- bedrag staat, betekent dit dat dit een voordeel is.

Risicogebied	Risico's ten laste of ten gunste van het resultaat 2019	Opgenomen bedrag in nota	Bedrag aan risico dat zich heeft voorgedaan	Toelichtingen en mogelijke beheersmaatregelen	Extra benodigd bedrag risicoprofiel?
Programma 0 Algemeen Bestuur en Organisatie	Het verliezen van de grip op of tegenvallende exploitatieresultaten van de verschillende samenwerkingsvormen of gesubsidieerde instellingen ( dienstverlening moet wel op peil blijven) kan leiden tot extra kosten of minder dividend.	300.000  (70%)	228.000	Reestmond heeft een groter verlies geleden dan in eerste instantie begroot was.	Risico is en blijft bestaan, maar behoeft niet te worden aangepast.
Programma 0 Algemeen Bestuur en Organisatie	Te lage storting van pensioenrechten voor wethouders wat leidt tot extra kosten voor de gemeente.	50.000 (50%)	313.000	Door verlaging van de rekenrente naar 0,29% was de dotatie aan de pensioenvoorziening hoger dan geraamd.	Risico is en blijft bestaan, maar behoeft niet te worden aangepast.
Programma 0 Algemeen Bestuur en Organisatie	Negatief bijstellen van de Algemene uitkering uit het gemeentefonds wat leidt tot vermindering van inkomsten.	250.000  (70%)	-353.000	Er is een terugbetaling geweest over het jaar 2017 (€ 10.000) en een nabetalingen 2018 ( € 21.000) Tevens valt de algemene uitkering over het jaar 2019 hoger uit dan begroot ( € 343.000)	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 0 Algemeen Bestuur en Organisatie	Uitkering aan gewezen wethouders wat leidt tot hogere financiële gevolgen voor de gemeente	75.000 (50%)	30.000	Door het vertrek van een wethouder is de wachtgeldregeling hoger uitgevallen dan geraamd.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 6 Sociaal Domein	Het ontbreken van een plafond of maximum voor een aantal producten, wat leidt tot sterk stijgende uitgaven ( open einde regelingen).	150.000 (70%)	-435.000	Afgelopen jaar zijn de bijstandsuitgaven lager dan begroot, waardoor er een voordeel ontstaat van € 435.000. Dit komt mede door het lagere aantal bijstandsgerechtigden t.o.v. het jaar 2017. Het jaar 2017 is het peiljaar voor de Daarnaast kent de Jeugdzorg een sterk stijgend uitgavenpatroon, waardoor de geraamde uitgaven medio 2019 zijn bij geraamd met € 550.000. Dit bedrag gaat ten laste van de reserve sociaal domein en niet ten laste van de normale exploitatie.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 6 Sociaal Domein	Middelen voor de regionale uitvoering van  beschermd wonen zijn ontoereikend wat leidt tot tekorten bij individuele gemeenten.	100.000 (30%)	-381.000	Een overschot wordt in 1e instantie bij de centrumgemeente als reserve aangehouden, mocht dit onvoldoende zijn, dan kan mogelijk de ingestelde reserve sociaal domein hiervoor aangesproken worden.  De centrumgemeente Zwolle heeft het overschot van 2018 en 2019 uitbetaald naar de gemeente Staphorst, deze is in de reserve sociaal domein gestort.	Nee, risico blijft wel bestaan dat er in de toekomst wel een tekort ontstaat. Dit gaat dan in 1e instantie wel ten laste van reserve sociaal domein, maar deze is niet oneindig.
Programma 8 Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening	Vermindering van inkomsten of verhoging van kosten door economische crisis. Echter andersom is ook mogelijk: door aantrekkende economie kan er krapte ontstaan op arbeidsmarkt, waardoor mogelijke investeringen duurder uitpakken dan voorzien.	100.000 (50%)	-350.000	Gedurende het jaar 2019 zijn er meer aanvragen geweest voor omgevingsvergunningen, waardoor er meer leges zijn binnengekomen. Dit komt mede voort door de leges voor de windmolens.	Risico blijft bestaan, behoeft niet aangepast te worden. Leidt eventueel tot aanpassing van toekomstige begrotingen.
Programma 8 Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening	Het niet in ontwikkeling kunnen brengen van verworven gronden wat leidt tot afboeken van de boekwaarde van deze gronden.	150.000 (10%)	900.000	De grondverkopen verlopen voorspoedig, waardoor op diverse projecten winst genomen kan worden welke bijgeschreven is op de reserve grondexploitatie. Daarnaast heeft er een afwaardering plaats gevonden van de Esch 0 voor € 900.000	Risico blijft bestaan, echter de gemeente Staphorst heeft hiervoor een goed gevulde reserve grondexploitatie.
Programma 9 Overhead	Oninbare vorderingen wat leidt tot afboeking	50.000 (30%)	100.000	Afgelopen jaar zijn er diverse vorderingen oninbaar verklaard.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 09 Overhead	De complexiteit van informatievoorziening/ beveiliging kan leiden tot hogere kosten dan voorzien.	200.000 (50%)	14.000	Door inzet van extra inzet van een consultant op het gebied van informatiebeveiliging.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Bedrag aan mutaties in reeds geïdentificeerde risico's					0

2 | Mogelijke nieuwe risico’s
Conform de nota Weerstandsvermogen heeft er tussen het MT en de risicomanager in 2019 een overleg plaatsgevonden over mogelijke risico’s.  Mogelijke beheersmaatregelen per risico  zijn  aan de orde geweest. Dit is verwerkt in de begroting 2020 en heeft geleid tot aanpassing van het risicoprofiel. Deze zullen we hier niet herhalen. 

3| Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing risicoprofiel
Onderstaand het overzicht, waarin we u de risico’s presenteren met de meeste impact, mochten die zich voordoen.

Nr:	Programma	Risico	Kans	Max. financieel gevolg
1	0:  Algemeen Bestuur en Organisatie	Het verliezen van de grip op of tegenvallende exploitatieresultaten van de verschillende samenwerkingsvormen of gesubsidieerde instellingen ( dienstverlening moet wel op peil blijven) kan leiden tot extra kosten of minder dividend.	70%	€ 300.000
2	0: Algemeen Bestuur en Organisatie	De geraamde ruimte in het BCF plafond valt lager uit dan geraamd is bij het opstellen van de begroting	50%	€ 385.000
3	0: Algemeen Bestuur en Organisatie	Het ontbreken van een stabiel perspectief van de algemene uitkering uit het gemeentefonds kan leiden tot een vermindering van inkomsten	70%	€ 250.000
4	Overig	Grote projecten kunnen leiden tot risico’s die niet afgedekt zijn.	50%	€ 300.000
5	6: Sociaal Domein	Invoering decentralisaties leidt tot hogere kosten dan begroot. Door het Rijk zijn deze decentralisatie gepaard gegaan met een bezuiniging van 25%	90%	€ 150.000
6	6: Sociaal Domein	Het ontbreken van een plafond of maximum voor een aantal uitgaven wat leidt tot sterk stijgende uitgaven ( open end regelingen)	70%	€ 150.000
7	9: Overhead	De complexiteit van informatievoorziening/beveiliging kan leiden tot hogere kosten dan voorzien	50%	€ 200.000
8	0: Algemeen Bestuur en Organisatie	Politieke beslissingen van het Rijk, die leiden tot lagere inkomsten of hogere afdrachten	50%	€ 200.000
9	0: Algemeen Bestuur en Organisatie	Het onjuist gebruik maken van persoonsgegevens/privacygegevens ikv de nieuwe AVG kan leiden tot een boete die kan oplopen tot 4% van de gemeentelijke omzet	30%	€ 300.000
10	8: Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening	Onterecht verleende of ten onrechte geweigerde vergunningen en van rechtswege verleende vergunningen wat leidt tot schadeclaims van derden	50%	€ 150.000
11	Programma overstijgend	De impact van de ontwikkelingen van het COVID 19 virus is merkbaar in de diverse programma’s. Waarbij zonder limitatief te zijn, gedacht moet worden aan verminderde huurinkomsten, lagere opbrengst toeristenbelasting, lagere opbrengst leges en hogere kosten in het sociaal domein. Door de grote mate van onzekerheid over de ontwikkelingen en de mogelijke vergoeding van het Rijk is het niet mogelijk om een bedrag en percentage te kwantificeren.	Onbekend	Onbekend
Totaal aan grote risico’s				€  2.385.000

Het BBV heeft voorgeschreven dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen.

Naast het opnemen van de tabel met de basisset dient een beoordeling gegeven te worden van de onderlinge verhoudingen van de kengetallen, in relatie tot de financiële positie van onze gemeente.
De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de mede overheid is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. Zonder normering zijn de kengetallen moeilijk te duiden. In de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing is  de volgende normering opgenomen. Bij de normering is aansluiting gezocht bij de normering zoals voortgevloeid is uit onder meer de stresstest van 100.00+ gemeenten.

Hierdoor ontstaat onderstaande tabel, waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest.

Kengetallen (in procenten)	Categorie
	A	B	C
Netto schuldquote	<90%	90-130%	>130%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	<90%	90-130%	>130%
Solvabiliteitsrisico	>50%	20-50%	<20%
Grondexploitatie	<20%	20-35%	>35%
Structurele exploitatieruimte	Begr+meerj >0%	Begr of mjr >0%	Begr en mjr<0%
Belastingcapaciteit	<95%	95-105%	>105%

 

	Werkelijk			Begroting
	2017	2018	2019	2019	2020	2021	2022	2023
Netto schuldquote	-67	-70	-65	-38	-19	-12	-9	-9
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	-64	-67	-63	-36	-18	-10	-9	-8
Solvabiliteitsrisico	89	89	89	87	88	87	87	86
Grondexploitatie	17	18	10	20	18	17	16	15
Structurele exploitatieruimte	1	8	4	0	0	0	0	0
Belastingcapaciteit	91	91	90	94	95

Op deze wijze is de ontwikkeling van de kencijfers goed te monitoren en zie je ontwikkeling ook in samenhang met elkaar. 

Aan het beleidsuitgangspunt dat alle kencijfers moeten voldoen aan het minst risicovolle profiel wordt voldaan. De kengetallen zijn voor de gemeente goed, met name de schuldquote en de solvabiliteit.

Toelichting:
De netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de mede overheid ten opzichte van de eigen middelen (negatief teken is geen schuld).  Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Staphorst is één van de weinige gemeenten in Nederland die per saldo geen schuld heeft.

De solvabiliteitsratio geeft een inzicht in de mate waarin de mede overheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteit, hoe beter in staat om aan de financiële verplichtingen te voldoen. Van alle gemeenten heeft de gemeente Staphorst een van de beste solvabiliteitsratio. De solvabiliteitsratio is voor onze gemeente dan ook bijzonder goed. Dit komt mede voort door de grondverkopen in de afgelopen jaren.

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Deze waarde moet in de komende jaren worden terugverdiend bij de verkoop van de gronden.

Het kengetal structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Een begroting/rekening waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting/rekening waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn (een sluitende begroting met geen of een klein saldo op onvoorzien).

De belastingcapaciteit geeft een inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente of provincie zich verhoud ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De gemiddelde lastendruk per woning in onze gemeente iets dan lager het landelijk gemiddelde.

Overige kengetallen

	Rekening 2018	Rekening 2019
Netto schuld per inwoner ( een min bedrag is een tegoed per inwoner!)	-1.426	-1.283
Saldo baten lasten voor toevoegingen en onttrekkingen van de reserves als percentage van de inkomsten	-3.39%	-10,15%
Onbenutte belastingcapaciteit ozb als percentage van de inkomsten	0,17%	1,13%

Toelichting: De daling van de netto schuld per inwoner verloopt minder snel dan gepland, dit komt doordat nog niet alle geplande investeringen volledig zijn uitgevoerd.