Paragraaf 1 - Weerstandsvermogen en risicomanagement

Algemeen
De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing  geeft aan hoe solide de financiële huishouding van de gemeente is. Een financieel weerstandsvermogen is van belang wanneer er zich financiële tegenvallers voordoen. Het beleid is vastgelegd in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement (gemeenteraad 14 december 2021).

Bepaling weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen van de gemeente betreffende de risicogevoeligheid is de mate waarin de gemeente in staat is om de gevolgen van een opgetreden risico op te vangen. Dit is weer te geven als de verhouding van de beschikbare weerstandscapaciteit en de noodzakelijke weerstandscapaciteit (om mogelijk risico´s af te dekken). Hierbij is de impact van de risico’s vastgesteld op een zekerheidspercentage van 90%. Uit deze verhouding komt een ratio, waar een kwalificatie aan kan worden gegeven.  Als beleidsuitgangspunt is in de nota gesteld dat minimaal aan kwalificatie A > 2,0 moet worden voldaan.

Voor het jaar 2023 komt het weerstandsvermogen uit op 23.8, het weerstandsvermogen komt uit op de kwalificatie A- (meer dan) uitstekend.

Conclusie: Het weerstandsvermogen is voldoende 'robuust' om eventuele risico's op te vangen.

WEERSTANDSCAPACITEIT	RISICO'S
Algemene reserve	Programma 1
Reserve zonder bestemming	Programma 2
Reserve grondexploitatie	enz.
Post onvoorzien	enz.
Onbenutte belastingcapaciteit	enz.

€ 27.785

€ 1.169

 

WEERSTANDSVERMOGEN = BESCHIKBARE WEERSTANDSCAPACITEIT / IMPACT RISICO’S BIJ 90% ZEKERHEID

Weerstandsvermogen: 23.8 Passen we deze ratio toe op de tabel, zoals benoemd in de beleidsnota, dan is de kwalificatie: A - (meer dan) uitstekend

Ontwikkeling weerstandsvermogen:

Bedragen x €1.000	Begroting 2023	Rekening 2023	Begroting 2024
Weerstandscapaciteit	16.661	27.785	21.318
Risico's	1.220	1.169	1.169
Weerstandsvermogen	13.7	23.8	18.2

Het weerstandsvermogen is ten opzichte van de verwachting harder gestegen dan voorzien. Dit komt doordat er minder onttrekkingen zijn aan de reserve zonder bestemming dan gepland in de begroting. Incidentele budgetten zijn voor het volledige bedrag begroot in 2023, terwijl een groot deel van de uitgaven nog moet plaatsvinden. Daarnaast is er in 2022 en 2023 sprake van een positief resultaat, waardoor de beschikbare weerstandscapaciteit toeneemt ten opzichte van de begroting 2023. Ook de genomen winsten op de diverse grondexploitaties hebben een positieve invloed op de beschikbare weerstandscapaciteit.

De beschikbare weerstandscapaciteit is als volgt bepaald:

Incidentele weerstandscapaciteit	Rekening (x €1.000)
1 | Algemene reserve	3.500
2 | Reserve zonder bestemming	12.124
3 | Reserve grondexploitatie	6.939
4 | Winstsaldo 2023	2.177
5 | Post onvoorziene uitgaven	0
Totaal incidentele weerstandscapaciteit	24.740

Structurele weerstandscapaciteit	Rekening (x €1.000)
5 | Post onvoorziene uitgaven	0
6 | Onbenutte belastingcapaciteit	3.045
7 | Begrotingsruimte	0
8 | Bezuinigingen	0
Totaal structurele weerstandscapaciteit	3.045

Totaal bedrag aan weerstandscapaciteit

27.785

Ad 1 Algemene reserve
De stand van de algemene reserve is aan het begin en het eind van het jaar € 3,5 miljoen. Dit is conform het vastgestelde beleid zoals vastgesteld in de nota reserves en voorzieningen: per inwoner € 200.

Ad 2 Reserve zonder bestemming
De reserve zonder bestemming geeft eind 2023 een saldo van € 12.124.000 (zie tabel 1).

Ad 3 Reserve grondexploitatie
De reserve grondexploitatie geeft eind 2023 een saldo van € 6.939.000 (zie tabel 1).

Ad 4 Winstsaldo 2023
De rekening 2023 sluit af met een saldo van € 2.176.939. Dotatie aan de reserve zonder bestemming zal leiden tot en verhoging van de weerstandscapaciteit.

Ad 5 Post onvoorziene uitgaven
Is verwerkt in het rekeningsaldo 2023.

Ad 6 Onbenutte belastingcapaciteit
De gemeente kan haar belastingen verhogen en heffingen kostendekkend maken om financiële tegenvallers op te vangen. Het verschil tussen de fictieve opbrengsten bij maximale heffings- en belastingtarieven en de begrote opbrengsten is de onbenutte belastingcapaciteit. De gemeente kan haar inkomsten structureel met € 3 miljoen verhogen. De berekening van de onbenutte belastingcapaciteit staat in tabel 2.

Ad 7+8 Begrotingsruimte /Bezuinigingen
Gevolgen in het kader van bezuinigingen en mogelijke begrotingsruimte zijn verwerkt in de jaarrekeninguitkomst. Daarom zijn hier geen bedragen meer opgenomen.

Tabel 1:		Reserve zonder bestemming (x € 1.000)	Reserve grondexploitatie (x € 1.000)
	Saldo 01-01-2023	10.418	6.429
	Toevoeging resultaat 2022	5.207	0
	Onttrekkingen 2023	3.533	0
	Toevoegingen 2023	32	510
	Saldo 31-12-2023	12.124	6.939

Tabel 2:	Soort belasting Onbenutte belastingcapaciteit	Norm opbrengst	Opbrengst Staphorst	Onbenutte belastingcapaciteit
	OZB-opbrengsten	5.254	4.364	890
	Begrafenisrechten	684	309	375
	Volkshuisvesting / RO procedures	2.765	985	1.780
	Totaalbedrag	8.703	5.658	3.045
(x € 1.000)
Bij de berekening van de normopbrengst van de OZB-opbrengsten is uitgegaan van het percentage van 0,1729. Dit betreft het percentage van de WOZ-waarde voor de toelating tot artikel 12 voor het jaar 2023, welke is vastgesteld bij de meicirculaire 2022. Het gemiddeld OZB-tarief voor Staphorst voor het jaar 2023 bedraagt 0,1432. Voor de waardes is gebruik gemaakt van de WOZ-waardes die betrekking hebben op 2023. Voor de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit van de begrafenisrechten en volkshuisvesting / RO procedures is gebruik gemaakt van de kostendekkendheid berekening, opgenomen in de paragraaf lokale heffingen.

Om de risico’s van de gemeente in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit profiel maakt onderdeel uit van de vastgestelde nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 2021. Vervolgens hebben er bij het opstellen van de rekening 2021, rekening 2022 en begroting 2024 updates plaatsgevonden van de risico's, waardoor er een nieuw risicobedrag is ontstaan van € 1.168.961.

In dit onderdeel zullen we ingaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan in 2023 en worden eventuele nieuwe risico's benoemd:
1 | Mutaties geïdentificeerde risico´s in de nota;
2 | Benoemen nieuwe risico’s;
3 | Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing.

Samenvatting:

Risicobedrag/weerstandscapaciteit bij aanvang opstellen rekening 2023 (=stand begroting 2024)		€ 1.168.961
Mutaties geïdentificeerde risico's nota	€ 0
Nieuwe risico's	€ 0
Afname risicobedrag		€ 0
Totaal nieuw risicobedrag/weerstandscapaciteit rekening 2023		€ 1.168.961

Hieronder zullen we kort ingaan op de risico’s die zich hebben voorgedaan in 2023 en op welke wijze deze in de toekomst kunnen worden beheerst. Tevens zullen we aangeven in hoeverre dit gevolgen heeft voor het risicoprofiel.

Let op: daar waar in de kolom “bedrag aan risico dat zich heeft voorgedaan" een min- bedrag staat, betekent dit dat dit een voordeel is.

Risicogebied	Risico's ten laste of ten gunste van het resultaat 2023	Opgenomen bedrag in nota	Bedrag aan risico dat zich heeft voorgedaan	Toelichtingen en mogelijke beheersmaatregelen	Extra benodigd bedrag risicoprofiel?
Programma 0 Algemeen bestuur en organisatie	Te lage storting van pensioenrechten voor wethouders wat leidt tot extra kosten voor de gemeente.	50.000 (30%)	-130.000	Het rekenpercentage is in 2023 gestegen. Een hogere rekenrente, betekent in 2023 een vrijval van de voorziening.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 0 Algemeen bestuur en organisatie	Het ontbreken van een stabiel perspectief van de algemene uitkering uit het gemeentefonds kan leiden tot vermindering van de inkomsten.	250.000 (70%)	-479.000	Dit betreft voornamelijk een compensatie invoeringskosten omgevingswet en energietoeslag.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 1 Openbare orde en veiligheid	Rampen	400.000 (5%)	Zie paragraaf vluchtelingen	Door de vluchtelingen (onder andere vanuit Oekraïne) zijn er extra kosten gemaakt, zie voor een nadere toelichting de paragraaf vluchtelingen.	Nee, risico blijft wel bestaan.
Programma 8 Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening	Vermindering van inkomsten door een economische crisis: daling bouwleges, rentedaling et cetera.	100.000 (50%)	-387.000	In 2023 is de rente op de schatkist gestegen, waardoor we een opbrengst hebben van € 896.000, € 166.000 meer dan begroot. Daarnaast zijn er in 2023 een aantal grote aanvragen geweest, waardoor de bouwleges € 221.000 hoger zijn dan geraamd.	Risico blijft bestaan, behoeft niet aangepast te worden. Leidt eventueel tot aanpassing van toekomstige begrotingen.

1 | Mutaties geïdentificeerde risico's
Bij de jaarrekening 2023 zijn geen mutaties op eerder geïdentificeerde risico's. 

2 | Mogelijke nieuwe risico’s
Bij de jaarrekening 2023 zijn geen nieuwe risico's toegevoegd. De huidige risico's zijn eerder verwerkt in de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 2021, deze risico's worden hier niet herhaald.

3 | Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing risicoprofiel
Onderstaand het overzicht, waarin de risico’s worden gepresenteerd met de meeste impact, mochten die zich voordoen.

Nr	Programma	Risico	Kans	Max. financieel gevolg
1	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het ontbreken van een stabiel perspectief van de algemene uitkering uit het gemeentefonds kan leiden tot vermindering van de inkomsten.	70%	€ 250.000
2	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Het verliezen van de grip op of tegenvallende exploitatieresultaten van de verschillende samenwerkingsvormen of gesubsidieerde instellingen (dienstverlening moet wel op peil blijven) kan leiden tot extra kosten of minder dividend.	70%	€ 227.000
3	Overig	Grote projecten kunnen leiden tot risico’s die niet voorzien zijn.	50%	€ 300.000
4	6 | Sociaal domein	Het ontbreken van een plafond of maximum voor een aantal uitgaven wat leidt tot sterk stijgende uitgaven (open einde regelingen).	70%	€ 150.000
5	8 | Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening	Afboekingen grondexploitatie kan leiden tot een (politiek) risico.	30%	€ 250.000
6	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Een datalek leidt tot kosten binnen de organisatie die niet waren voorzien.	70%	€ 100.000
7	0 | Overhead	De kans bestaat dat stortingen onvoldoende zijn om de onttrekkingen voor het onderhoud van kapitaalgoederen niet in evenwicht zijn bij uitvoering van (groot) onderhoud/vervanging van huidige kapitaalgoederen wat leidt tot uitstel waardoor derden schadeclaims indienen.	70%	€ 100.000
8	9 | Overhead	Onvolledige compensatie voor nieuwe CAO uit algemene uitkering wat leidt tot ongedekte loonkosten.	70%	€ 100.000
9	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Politieke beslissingen van het Rijk, die leiden tot lagere inkomsten of hogere afdrachten.	30%	€ 200.000
10	0 | Algemeen bestuur en organisatie	Politieke wensen en besluiten leiden tot hogere kosten.	50%	€ 100.000
Totaal aantal grote risico's				€ 1.777.000

Het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten) heeft voorgeschreven dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen.

Naast het opnemen van de tabel met de basisset dient een beoordeling gegeven te worden van de onderlinge verhoudingen van de kengetallen, in relatie tot de financiële positie van onze gemeente.
De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de mede overheid is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. Zonder normering zijn de kengetallen moeilijk te duiden. In de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 2021 is de volgende normering opgenomen. 

Hierdoor ontstaat onderstaande tabel, waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest risicovol.

Kengetallen (in procenten)	Categorie
	A	B	C
Netto schuldquote	<90%	90-130%	>130%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	<90%	90-130%	>130%
Solvabiliteitsrisico	>50%	20-50%	<20%
Grondexploitatie	<20%	20-35%	>35%
Structurele exploitatieruimte	Begr. en mrj. >0%	Begr of mjr. >0%	Begr. en mjr. <0%
Belastingcapaciteit	<100%	100-105%	>105%

Aan het beleidsuitgangspunt dat alle kencijfers moeten voldoen aan het minst risicovolle profiel wordt voldaan. De kengetallen zijn voor de gemeente goed, met name de schuldquote en de solvabiliteit.

Toelichting:
De netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de mede overheid ten opzichte van de eigen middelen (negatief teken is geen schuld). Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Staphorst is één van de weinige gemeenten in Nederland die per saldo geen schuld heeft.

De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de medeoverheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteit, hoe beter in staat om aan de financiële verplichtingen te voldoen. Van alle gemeenten heeft Staphorst één van de beste solvabiliteitsratio. 

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Deze waarde moet in de komende jaren worden terugverdiend bij de verkoop van de gronden.

Het kengetal structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Een begroting/rekening waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting/rekening waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn (een sluitende begroting met geen of een klein saldo op onvoorzien).

De belastingcapaciteit geeft een inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente of provincie zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De gemiddelde lastendruk per woning is in Staphorst lager dan het landelijk gemiddelde.