Uiteenzetting financiële positie en de toelichting

In de begroting zijn bij de programma’s de belangrijke afwijkingen toegelicht. Het is daarom niet zinvol die op deze plaats te herhalen. Volstaan wordt met onderstaande globale analyse.

Analyse begroting 2019 - 2018

Meerjarenraming afwijkingen met 2019

De meerjarenraming toont een positief beeld dat aansluit bij het begrotingsjaar 2018. Een belangrijke reden hiervoor is dat de algemene uitkering toeneemt en dat er voor de jaren 2019 en volgende geen investeringen of projecten met een hoog investeringsbedrag zijn geraamd zoals: huis van de gemeenschap en afslag A28. De verwachting is dat de kosten van het sociaal domein ook de komende jaren toenemen. Enige terughoudendheid is dan ook op zijn plaats.

Geen aanvullend dekkingsplan
De begroting 2019 en meerjarenraming 2020 - 2022 sluiten beide af met een positief saldo. Dat betekent dat bij deze begroting en meerjarenraming geen aanvullende dekkingsplannen (zoals verhogingen van inkomsten of verlaging van uitgaven) noodzakelijk zijn om aan de eis van een reëel  sluitende begroting  te voldoen. 
Dit feit doet zich voor het vierde achtereenvolgende begrotingsjaar voor. Hieruit blijkt dat de gemeentefinanciën op orde zijn en, gelet op de meerjarenraming, verwacht mag worden dat dit de komende jaren het geval blijft.

Wettelijke voorschriften/bepalingen en provinciaal toezicht
Deze begroting  en meerjarenraming voldoen aan de bepalingen die door de Gemeentewet en het BBV bij de samenstelling van de begroting worden gesteld. In haar rol als toezichthouder zijn genoemde wettelijke bepalingen verder uitgewerkt door de provincie Overijssel.  De beleidsnota 'een kwestie van evenwicht' wordt daarbij door de provincie gehanteerd.

Reservepositie
Op 1 januari 2019 is de geraamde beginstand van de reservepositie € 50 miljoen en kan als goed worden gekwalificeerd. Het is wel zo dat op het overgrote deel van deze reserves een claim ligt zoals een reserve voor afschrijving op gemeentelijke gebouwen (7 miljoen), een reserve voor afschrijving investeringen in de openbare ruimte met maatschappelijk nut (€ 11 miljoen), een reserve rioolbeheer (€  6 miljoen), een reserve wegenbeheer asfalt en beton (€ 6 miljoen) . Ook bij de vrij beschikbare reserves zijn al een aantal toekomstige bestemmingen aangewezen. De investeringen die voor het jaar 2018 en 2019  in de Lijst van Investeringen staan, moeten nog via een begrotingswijziging worden geformaliseerd. De effectief vrij beschikbare ruimte is hierdoor lager. Anderzijds verwachten we ook toevoegingen als de komende jaren grondexploitaties positief worden afgesloten. 

Het nieuwe beleid is opgenomen in de Lijst van Investeringen. Deze  investeringsuitgaven moeten nog door uw raad worden geautoriseerd. In de Financiële Verordening die is vastgesteld op 4 juli 2017 is in artikel 5, 2e lid is bepaald dat bij de begrotingsbehandeling tegelijk de nieuwe investeringskredieten voor het jaar 2018 worden geautoriseerd. Dit geeft zowel organisatorisch als bestuurlijk een belangrijke  efficiencywinst. Om uw raad bij de afweging te ondersteunen zijn investeringen die hoger zijn dan € 100.000 voorzien van een uitgebreide toelichting.

LIJST VAN INVESTERINGEN 2019 - 2022   -  PROGRAMMABEGROTING 2019

Besluitvorming
In de Financiële Verordening (art.5, 2e lid) vastgesteld d.d. 4 juli 2017 is bepaald dat bij de begrotingsbehandeling tegelijk de nieuwe investeringskredieten voor het jaar 2018 worden geautoriseerd. Dit geeft zowel organisatorisch als bestuurlijk een belangrijke  efficiencywinst. De volledige investeringslijst maakt hiermee integraal onderdeel uit van de begrotingsbehandeling waardoor dit een kwaliteitsimpuls geeft.

Ter ondersteuning bij de afweging zijn de investeringen bij  > € 100.000 per investering uitgebreid toegelicht (zie bijlagen).  Via amendering, zoals het geval was bij de behandeling van de begroting 2018 d.d. 7 november 2017, heeft  uw raad de mogelijkheid om ons college op te dragen over een specifieke  investering op een later tijdstip en via een afzonderlijk  voorstel te willen besluiten. 

Voor het jaar 2019 worden de volgende belastingmaatregelen voorgesteld.

Toelichting op de heffingen
Trendmatige verhoging belastingen, leges en heffingen
In verband met de prijsinflatie worden alle gemeentelijke belastingen, leges en heffingen met 1,5% verhoogd. Deze trendmatige verhoging is bedoeld om de  nadelige gevolgen van de inflatie te compenseren en daarom noodzakelijk. Een uitzondering hierop vormen de leges omgevingsvergunning, riool- en afvalstoffenheffing (zie hieronder).

Rioolheffing
De hoogte van de rioolheffing blijft gelijk  aan die van het vorige jaar en bedraagt: € 230. Dit is conform het vastgestelde GRP-V beleidsplan waarbij besloten is dat deze heffing niet wordt verhoogd gedurende de looptijd (tot en met 2020) van het beleidsplan. Feitelijk is de heffingshoogte sinds 2012 niet meer verhoogd. De hoogte van de reserve rioolbeheer neemt minimaal af doordat geraamde werken later worden uitgevoerd dan is voorzien.

Afvalstoffenheffing
De gemiddelde heffingshoogte: totaal € 173 bestaat uit 2 componenten:

a. Vastrecht tarief: € 140
De afvalstoffenheffing voldoet niet aan het uitgangspunt van een kostendekkende heffing: de opbrengst is onvoldoende om de kosten te dekken. Bij de begroting 2016 is afgesproken om het vastrechttarief telkens met € 6 per jaar te verhogen vanwege de invoering van de tweede fase omgekeerd inzamelen. De stand van de reserve matiging afvalstoffenheffing is per 1 januari 2019 geraamd op € 670.000 (afgerond). Jaarlijks wordt afgerond € 220.000 aan deze reserve onttrokken. Dat betekent dat na  het jaar 2021 de reserve de stand heeft bereikt dat er geen onttrekkingen meer kunnen worden gedaan. Het is daarom niet verantwoord deze verhoging van € 6 voor 2019 te effecturen. De werkelijke afname was overigens telkens lager dan geraamd door onder andere een hogere dividendopbrengst.

b.   Variabel tarief: € 33    (3,6 ledigingen x € 9,21)
Het variabele tarief, de kosten voor het aanbieden van de grijze container, blijft gelijk aan vorig jaren (= € 9,21 per aanbieding). Het gemiddeld aantal aanbiedingen is, mede doordat naast het plastic ook metaal en drankverpakkingen in een aparte container worden ingezameld, berekend op 3,6 per aansluiting.

Ter vergelijk:
De gemiddelde heffingshoogte afvalstoffenheffing is bij de begrotingen 2016 en 2017 berekend op € 191.

Reserve matiging afvalstoffenheffing
De raming voor 2019 is: kosten per aansluiting (5.500)                                                                        € 173
Inclusief gratis container voor:
- GFT;
- Oud papier;
- Kunststoffen, drankkartons en blik (PMD);
Kosten kwijtschelding afvalstoffenheffing en 25% kosten straatreiniging
Minus:
Uit reserve matiging tarief afvalstoffenheffing                                                                                            €    23 -
Vastrecht 2019                                                                                                                                                                € 140

De reserve matiging afvalstoffenheffing is bedoeld als een egalisatiereserve en hoeft daardoor niet te voldoen aan een eis om een minimum stand te hebben. Op basis van deze begroting is de stand van deze reserve per 1 januari 2019: € 669.000. Op basis van de begroting zijn de geraamde onttrekkingen voor de komende jaren € 220.000.  Op 1 januari 2022 is dan de ondergrens  bereikt. Het is op dit moment te vroeg om hierop in te gaan. In de afgelopen jaren is gebleken dat de werkelijke daling van deze reserve minder sterk was dan geraamd doordat er sprake was van meevallers, zoals bijvoorbeeld hoger dividend of subsidies Nedvang. De ontwikkelingen worden wel nauwlettend gevolgd.  

Gemiddelde belastingdruk
De drie gebruikelijke belastingen (OZB, riool- en afvalstoffenheffing) vormen de basis voor de berekening gemiddelde lastendruk. De uitkomst daarvan levert voor het komende jaar een stijging van € 4 per gemiddeld huishouden. Dit is uitsluitend het gevolg van de compensatie voor de prijsinflatie van de OZB.

De gemeente Staphorst  staat in 2018 op de 4e plaats in de rangschikking van de Overijsselse gemeenten (gerekend van laag naar hoog).  Zie ook programma 8. Op basis van de gemiddelde waarde van een woning in de provincie Overijssel neemt Staphorst ook de 4e plaats in (gerekend van  laag naar hoog). 

Opmerking:
1.   in de berekening van COELO wordt de gemiddelde hoogte van de afvalstoffenheffing gesteld op € 180.  Of dit ook voor andere gemeenten in de provincie Overijssel geldt is niet bekend.  2.   De gemiddelde heffingshoogten worden vanaf 2016 niet meer door de provincie Overijssel bekend gemaakt.

Leges ruimtelijke ordening – wijziging van de legestarieven  als gevolg van invoering EPOS
EPOS staat voor Efficiënte Procesinrichting Omgevingsrecht Staphorst. Binnen het fysieke domein wordt de EPOS-werkwijze met ingang van 2019 geïmplementeerd. De invoering van EPOS heeft ook consequenties voor de legesaanvraag omgevingsvergunningen en RO-procedures. Kort samen gevat komt het er op neer dat  tariefdifferentiatie wordt toegepast. Wanneer een aanvraag door een professional wordt ingediend zal er sprake zijn van een lager legestarief dan wanneer initiatiefnemers geen gebruik maken van een professional.

Verantwoordelijkheid en regie
Bovenstaande is mogelijk omdat bij EPOS de verantwoordelijkheid en regie van een ruimtelijk initiatief bij de indieners liggen. Als gevolg hiervan ontvangen wij completere en goed onderbouwde aanvragen. Wij hoeven in dergelijke gevallen minder inspanning te leveren.

Aanpassen tarieven
De raad wordt voorgesteld een besluit te nemen met betrekking tot het aanpassen van de tarieven. Een uitgangspunt hierbij is dat het dekkingspercentage van 85% gelijk blijft. Uitgewerkt houdt dit in dat voor initiatiefnemers die gebruik maken van professionals een gemiddeld twee keer zo laag legestarief wordt gehanteerd dan voor initiatiefnemers zonder professional.

Implementatietraject
Het implementatietraject is 4 jaar (2019 - 2022).

Dekking 
De invoering van de werkwijze EPOS leidt tot een besparing op de loonkosten van € 250.000. Deze besparing wordt in de komende jaren bereikt. Het verschil wordt ten laste van een daartoe gevormde reserve gebracht: 
2019  -       -                                                                                                                                           t.l.v.  de reserve invoering EPOS           €  250.000
2020   -  0,5 fte    -   €     45.000     =   €  45.000                                                                  t.l.v.  de reserve invoering EPOS           €  205.000
2021   -  0,9 fte    -   €     85.000     =   €  85.000      cumulatief     €   130.000      t.l.v. de reserve invoering EPOS            € 120.000
2022   -  1,3 fte     -   € 120.000     =   €  130.000   cumulatief     €   250.000      t.l.v. de reserve invoering EPOS            €                 -
                                                                                                                                                                                                                                                      € 575.000                                         

Globale analyse Algemene Uitkering begroting 2018 - 2019

De (meerjaren-) uitkomsten van de algemene uitkering uit het gemeentefonds zijn voor Staphorst positiever ten opzichte van de ramingen in de gemeentebegroting 2018.

IterBestuurlijk Programma (IBP)
In maart 2018 is een tussentijdse circulaire verschenen. Aanleiding vormde het InterBestuurlijk Programma (IBP) die door de diverse overheidslagen is gesloten. Daarbij zijn afspraken gemaakt over het oppakken van de diverse maatschappelijk opgaven waar de overheden gezamenlijk voor staan.

Op de departementen wordt gewerkt aan uitwerkingsafspraken. Per maatschappelijke opgave komen er verschillende akkoorden, afspraken en acties. De feitelijke bedragen zijn voorzien in de september-  of decembercirculaire 2018.

Normeringsmethodiek: aanpassing
De normeringsmethodiek (‘samen de trap op en af’) blijft gelden. Wel zal met ingang van 2018 de basis voor de accresberekening de Netto Gecorrigeerde Rijks Uitgaven (NGRU, ± €100 miljard) worden ingewisseld voor een brede norm met AccresRelevante  Uitgavenontwikkeling  (ARU, ± € 240 miljard). Dit door forse beleidsintensiveringen van het kabinet Rutte III (± € 14 miljard), door hogere loon/prijscompensaties en door autonome groei (waaronder zorg en sociale zekerheid).

Accressen
De ontwikkeling van de algemene uitkering wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Volgens het systeem van ‘samen de trap op en samen de trap af’ hebben wijzigingen in de rijksuitgaven direct invloed op de omvang van het gemeentefonds. De jaarlijkse toename of afname van het gemeentefonds als gevolg van  de trap op trap af methode wordt het accres genoemd.

BTW Compensatie Fonds: nieuwe regeling
De huidige regeling wordt aangepast. Nu wordt een voorschot gegeven op basis van een inschatting in welke mate de declaraties van gemeenten onder het BCF-plafond blijven. Met ingang van 2019 worden deze voorschotten af geraamd.
Op basis van de laatste inzichten zal bij de septembercirculaire van dat jaar een nieuw voorschot worden gegeven. Dat voorschot wordt vervolgens afgerekend bij de meicirculaire in het volgende jaar. Dat geeft voor deze begroting een budgettair “gat”.
De provinciaal toezichthouder heeft aangegeven dat de ruimte onder het plafond voor 2019  (macro € 506 milj.) voor 100% in de begroting 2019 mag worden geraamd. Een verdere stijging van de ruimte wordt niet geaccepteerd. Dit standpunt is slechts voor het komende begrotingsjaar van toepassing. Er wordt vanuit gegaan dat een systematiek wordt ontwikkeld om te komen tot een betere inschatting voor de ruimte onder de BCF zoals aangegeven door het ministerie van BZK.   Voor onze gemeente is dat € 387.500  en  is meerjarig doorgetrokken. Per saldo komt onze gemeente er uiteindelijk niet op tekort. Immers, bij de afrekening in de meicirculaire het jaar daarop krijgt Staphorst waar het recht op heeft. Wel is er sprake van een risico aangezien, als gevolg van de huidige conjunctuur, gemeenten meer investeren waardoor de declaraties uit het fonds hoger zullen zijn. Dit risico  is opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement.

Sociaal domein
Overheveling sociaal domein naar algemene uitkering in 2019
De huidige Integratie-Uitkering Sociaal domein houdt met ingang van 2019 op te  bestaan. De gelden worden in de maatstaven (26)  van de algemene uitkering ingeweven.  Daarnaast wordt geld verdeeld via bestaande maatstaven in de algemene uitkering, zoals omgevingsadressendichtheid. De budgettaire herverdeeleffecten worden voorlopig opgeheven door een suppletie-uitkering. Deze blijft van toepassing tot de verdeelmodellen sociaal domein binnen het gemeentefonds, naar verwachting in 2021, integraal zijn aangepast.

Evaluatie verdeelmodellen
Op basis van de eindrapportage van het kwalitatief onderzoek naar de verdeling van de middelen (evaluatie) in het sociaal domein is besloten deze te vervolgen  met een breed kwantitatief vervolgonderzoek gericht op een integrale nieuwe verdeling van  de middelen in het gemeentefonds voor het sociaal domein (nieuwe en oude  taken) per 2021. De reparatie van de knelpunten uit de eindrapportage vormt hiervoor het vertrekpunt.

Voorafgaand aan dit onderzoek zal eerst een traject worden  doorlopen om te komen tot een gedragen onderzoeksmethode. Besluitvorming hierover  is gepland medio september 2018.

Integreerbaar deel sociaal domein naar algemene middelen  
Bij de invoer van de nieuwe taken  in het sociaal domein in 2015 is een koppeling gelegd  tussen lasten en ontvangen baten voor deze taken. Nu het integreerbare deel van het sociaal domein ingeweven is in de algemene uitkering met ingang van 2019 is het  reguliere financiering geworden, net als voor alle andere gemeentelijke taken (bijvoorbeeld in het fysiek domein). Hiermee is de koppeling vervallen en zijn te beschouwen als algemene  dekkingsmiddelen.

Niet-integreerbare delen van Integratie-uitkering sociaal domein.
Een aantal onderdelen van de Integratie-uitkering Sociaal domein worden per 2019 nog  niet overgeheveld  naar de algemene uitkering. Concreet betreft dit de volgende onderdelen:
a. IUSD Wmo 2015 onderdeel Beschermd wonen (niet van toepassing op Staphorst);
b. IUSD Jeugd onderdeel Voogdij/18+                       (idem)
c.  IUSD Participatie onderdelen: voorheen Wajong en WSW regulier werk.

De verwachting is dat genoemde onderdelen zo spoedig mogelijk na 2020 worden overgeheveld. Voor de onderdelen WSW en voorheen WSW/Beschut werk van de oude  de integratie-uitkering Sociaal domein Participatie is weinig perspectief op overheveling  naar de algemene uitkering. Dezeworden dan omgezet in een decentralisatie-uitkering.

Sportbesluit
Per 1 januari 2019 wordt de btw-sportvrijstelling verruimd. Daarbij vervalt het recht op vooraftrek van btw die aan de gemeenten in rekening is gebracht over de kosten die toerekenbaar zijn aan de ter beschikking stelling van sportaccommodaties. Het Rijk gaat de gemeenten voor dit nadeel compenseren via de nieuwe Specifieke Uitkering Sport (SPUK Sport). Voor 1 december 2018 moet daarvoor een aanvraag worden ingediend waarbij alle btw-belaste kosten inzichtelijk worden gemaakt zoals: de bouw, het onderhoud van sportaccommodaties en het beheer en de aanschaf en onderhoud van sportmaterialen. Het financieel effect voor onze gemeente is geraamd op: € 43.000. Zie hieronder. De consequenties zijn verwerkt in deze begroting en de ontvangst van de doeluitkering op functie 8.520.400 - 8.43.101.

Ontwikkeling reservepositie 2019 - 2022 aan het begin van het kalenderjaar

Toelichting
Aanpassing  reservestaat
Basis voor de samenstelling is afwijkend met die van voorgaande jaren. De afwijking betreft dat in de reservestaat voor het eerst de door uw raad genomen besluiten  zijn verwerkt.  De  voorgenomen investeringen zoals die zijn opgenomen in de Lijst van Investeringen en waarbij een reserve als dekkingsmiddel is aangewezen zijn  dus niet meer opgenomen.  

De reden is dat de toezichthouder (provincie Overijssel) ons hierop heeft gewezen. Deze gebruikt voor de toetsing van de begroting onder andere de staat van lasten en baten. In de staat van baten en lasten wordt bijvoorbeeld opgenomen wat er wordt onttrokken aan de reserves. Die bedragen zouden moeten aansluiten bij de staat van reserves en voorzieningen. Zo kan worden vastgesteld, van welke reserves wat wordt onttrokken. De reservestaat slot daarbij niet aan niet aan met de staat van baten en l;asten. Dit omdat in deze staat ook de voorgenomen dekking uit de reserves en voorzieningen zijn gemaakt. 

Dit heeft een tweetal gevolgen:
1.   Zou er voor gekozen worden de dekkingsmiddelen/beschikkingen  wel in de reservestaat op te nemen dan betekent dat bij vaststelling van de begroting deze  middelen formeel beschikbaar zijn gesteld. 
2.   De reservestaat geeft minder inzicht.  Immers de voorgenomen dekking van investeringen ten laste van een reserve ontbreken. 

Voorziening gebouwenbeheer
Op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording en de eind 2017 uitgebrachte aanvullende notitie "materiële vaste activa" van de commissie BBV wordt voorgeschreven dat met ingang van 1 januari 2019 het alleen mogelijk is de onderhoudskosten structureel te egaliseren in de gemeentebegroting door het hebben van een voorziening (artikel 44 lid 1c BBV).  Aan deze bepaling en notitie is in deze begroting uitvoering gegeven.

Deze voorziening wordt, voorafgaand aan de de onderhoudsactiviteiten,  systematisch ten laste van de exploitatie gevoed met zodanige bedragen dat de voorziening over de gehele looptijd genomen voldoende is voor bekostiging van het groot onderhoud. Omdat het een voorziening is moeten de onderhoudslasten direct ten laste van de voorziening worden gebracht. Deze lasten mogen niet via de exploitatie worden geboekt. 

Voorwaarde om lasten van het grote onderhoud ten laste van de gevormde voorziening te brengen is dat er een recent beheerplan van het kapitaalgoed aanwezig is. Onder recent wordt een een beheerplan verstaan van maximaal vijf jaar oud ten opzichte van het verslaggevingsjaar.

Momenteel wordt gewerkt aan de samenstelling van de actualisatie van het gebouwenbeheerplan. Deze zal begin 2019 ter vaststelling aan uw raad wordt aangeboden. 

Overzicht reserves en voorzieningen

Voor het jaar 2019 worden geen rentelasten toegerekend aan de te activeren investeringen. Wel zijn de werkelijk te betalen rentelasten in de begroting opgenomen. Deze werkwijze sluit naadloos aan bij de herziening van de nieuwe BBV- verslagleggingsregels rondom het toerekenen van rente aan grondexploitaties namelijk het uitsluitend toerekenen van de werkelijk betaalde rente over het vreemde vermogen.

Verkeersinfrastructuur
Investeringen/projecten waarvoor dekkingsmiddelen (= afschrijvingslasten) zijn geraamd in de Lijst van Investeringen en niet in uitvoering zijn gebracht vallen in 2019 incidenteel vrij. De bestendige gedragslijn wordt doorgezet door deze eenmalig vrijvallende middelen  toe te voegen aan de reserve verkeersinfrastructuur. Met deze incidentele middelen wordt een structureel effect gerealiseerd namelijk dat door toevoeging aan deze reserve de gemiddelde jaarlijkse storting wordt verlaagd. Dit effect wordt bij de vaststelling van het Wegenbeheerplan als dekkingsmiddel mee genomen.

NB
Dit geldt niet voor de geraamde afschrijvingslasten voor de investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut. Immers deze lasten worden bij ingebruikneming ten laste van de reserve investeringen in de openbare ruimte met maatschappelijk nut gebracht. Praktisch betekent dit dat de toevoeging aan de reserve verkeersinfrastructuur minimaal zal zijn. 

Tot en met de begroting 2017 zijn de 3 decentralisaties: Participatiewet, WMO en Jeugdwet budgettair neutraal geraamd. Dit omdat de transitie in financiële  zin (gebaseerd op de objectieve verdeelmethode) een ingroeipad kende.  
In de begroting 2018 is dat model verlaten. De kosten van bovengenoemde  decentralisaties werden niet meer zichtbaar in de begroting tot uitdrukking gebracht.  Dit omdat het toerekenen aan de 3 specifieke decentralisaties niet meer mogelijk was. 

Nieuw in deze begroting (2019) is dat de integreerbare inkomsten van de doeluitkering toegevoegd zijn aan de algemene uitkering. Alle kosten en toelichtingen zijn zichtbaar gemaakt in programma 6 - sociaal domein. Ook is er 1 wethouder binnen het college portefeuillehouder voor het gehele sociaal domein. De noodzaak tot het hebben van de paragraaf sociaal domein is daarmee vervallen.   

Vanaf de begroting 2010 zijn er besluiten genomen om de begroting in evenwicht te houden.

Opmerking
Een aantal besluiten zijn niet geëffectueerd of de besluitvorming is naderhand teruggedraaid.