Paragraaf 1 - Weerstandsvermogen en risicomanagement

Algemeen
De paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement geeft aan hoe solide de financiële huishouding van de gemeente is. Een financieel weerstandsvermogen is van belang wanneer zich financiële tegenvallers voordoen. Als beleidsuitgangspunt is gekozen dat het beleid wordt vastgelegd in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement  (raad 26 september 2017).  Vervolgens vindt in de paragraaf Weerstandsvermogen en Risicomanagement van de begroting en rekening een actualisatie en  een verantwoording  plaats.

Bepaling weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen van de gemeente over de risicogevoeligheid is de mate waarin de gemeente in staat is om de gevolgen van een opgetreden risico op te vangen. Dit is de verhouding van de hierboven beschreven beschikbare en noodzakelijke weerstandscapaciteit (om mogelijk risico´s af te dekken). Hierbij is de impact van de risico’s vastgesteld op een zekerheidspercentage van 90%. Uit deze verhouding komt een ratio, waar een kwalificatie aan wordt gegeven. Deze is als volgt benoemd in de beleidsnota:

We moeten minimaal aan kwalificatie A voldoen. Dit is vastgesteld in de beleidsnota. Voor het begrotingsjaar 2019 komt het weerstandsvermogen uit op 6,5

Conclusie: Als gevolg van de vermindering van de vrij beschikbare reserves daalt het weerstandsvermogen aanzienlijk, maar is nog voldoende 'robuust' om eventuele risico's op te vangen.

Opbouw paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement
Om de paragraaf leesbaar te houden, wordt de problematiek slechts in grote lijnen behandeld. Een meer gedetailleerde analyse is terug te vinden in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement. In deze paragraaf wordt een berekening gemaakt van het weerstandsvermogen (onderdeel A), waarbij de weerstandscapaciteit (onderdeel B) opnieuw is bepaald aan de hand van actualiteit en de risico´s (onderdeel C), zoals deze zijn benoemd in de nieuwe nota . Tenslotte  de set met verplichte kencijfers (onderdeel D). Naast de kengetallen wordt een beoordeling van de onderlinge verhouding van de kengetallen in relatie tot de financiële positie opgenomen. De kengetallen en de beoordeling geven gezamenlijk op eenvoudige wijze inzicht aan raadsleden over de financiële positie van hun gemeente.

Grafisch weergegeven leidt het weerstandsvermogen tot onderstaande opstelling voor het jaar 2019:

Ontwikkeling
De ontwikkeling van het weerstandsvermogen is als volgt:

De stijging van het weerstandsvermogen vanaf 2017 vloeit voort door de opname van de reserve grondexploitatie als onderdeel van de weerstandscapaciteit (ruim 9 miljoen). Ook de risico's die met grondexploitatie gepaard gaan zijn hier in opgenomen.  De daling vanaf rekening jaar 2017 ontstaat door de verschillende kredieten die ten laste van de algemene reserve gaan. Deze maakt onderdeel uit van de weerstandscapaciteit.

De beschikbare weerstandscapaciteit is als volgt bepaald:

Toelichting
AD 1 | Algemene reserve
De stand van de algemene reserve is aan het eind van het jaar 3,3 miljoen euro.
Dit is conform het vastgestelde beleid zoals vastgesteld in de nota reserves en voorzieningen: per inwoner € 200,-.

AD 2 | Reserve zonder bestemming
De reserve zonder bestemming geeft aan het einde van 2019 een verwacht saldo van € 1.817.000 (zie tabel 1). De daling wordt mede veroorzaakt door het instellen van gebonden reserve afschrijving investeringen openbare ruimte met maatschappelijk nut (als gevolg van wijziging BBV voorschrift).

AD 3 / Reserve Grondexploitatie
De reserve grondexploitatie geeft naar verwachting aan het einde van 2019 een saldo van € 5.871.000 ( zie tabel 2)

AD 4| Post onvoorziene uitgaven
Bij het begin van het begrotingsjaar wordt deze gesteld op € 2,- per inwoner ( totaal € 35.000).

AD 5 | Post onvoorziene uitgaven
Is al verwerkt bij 4, leidt anders tot dubbeltellingen

AD 6 | Onbenutte belastingcapaciteit
Gemeente Staphorst kan haar belastingen verhogen en heffingen kostendekkend maken om financiële tegenvallers op te vangen. Het verschil tussen de fictieve opbrengsten bij maximale heffings- en belastingtarieven en de begrote opbrengsten is de onbenutte belastingcapaciteit. Gemeente Staphorst kan haar inkomsten structureel met € 441.000 verhogen. De berekening van de onbenutte belastingcapaciteit staat in tabel 3.

AD 7 | Begrotingsruimte
De begroting 2019 sluit met een positief saldo van € 19.000

AD 8 | Bezuinigingen
Door het positieve saldo van de begroting 2019 hoeven we geen bezuinigingsmaatregelen te nemen.

Verhoging AOW leeftijd van 65 naar 67 kan leiden tot extra kosten in verband met vergrijzing/arbeidsongeschiktheid en verminderen productiviteit van medewerkers. Om de risico’s van Gemeente Staphorst in kaart te brengen is een nieuw risicoprofiel opgesteld. Dit profiel maakt onderdeel uit van de opnieuw vastgestelde nota eind 2017 Weerstandsvermogen en Risicobeheersing. Aan de hand van een risicosimulatie kunnen bij een zekerheid van 90% alle risico’s worden afgedekt met een bedrag van € 1.508.810  (benodigde weerstandscapaciteit). Dit is een van de uitgangspunten in de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement. Voor een uitgebreide uitleg van bovenstaande systematiek en de berekening hiervan inclusief het complete overzicht van alle risico’s, verwijzen wij u naar de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing van eind 2017.

Voor deze begroting dient bovenstaande nota als "input".  Vervolgens benoemen we hieronder de belangrijkste ontwikkelingen die zijn ontstaan na het vaststellen van de nota.  Dit leidt tot onderstaande indeling:
1 | Mutaties geïdentificeerde risico´s in de nota;
2 | Periodiek overleg MT / Risicomanager / benoemen nieuwe risico’s;
3 | Opgenomen risico’s met meeste impact na aanpassing.

Samenvatting:

Dit bedrag wordt opgenomen bij het bepalen van weerstandsvermogen.

1 | Mutaties geïdentificeerde risico’s in de nota

2 | Periodiek overleg tussen MT en risicomanager
Conform de nota Weerstandsvermogen heeft er tussen het MT en de risicomanager een overleg plaatsgevonden over mogelijke risico’s.  Naast aanpassing van de bestaande risico's zijn er ook enkele nieuwe risico's gesignaleerd.

3 | Op genomen risico’s met meeste impact na aanpassing risicoprofiel
Na verwerking van voorgaande mutaties in nieuwe en bestaande risico’s, ontstaat onderstaand overzicht. Hierin presenteren we u de 10 risico’s met de meeste impact, als die zich voordoen. Voor het jaar 2018 komt dit overeen met de grootste risico's zoals opgenomen in de nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing.

Interpretatie van de financiële positie is voor gemeenteraden lastig. Veel gemeenten willen zich daarom onderling vergelijken, maar dat was tot op heden niet mogelijk door het ontbreken van een standaard-definitie of een set van financiële kengetallen. Gezien het stijgende belang van toekomstbestendigheid van gemeenten, een grotere druk op doelmatigheid en een steeds diverser wordende context (ontwikkeling van financiële producten, meer verbonden partijen, meer taken zoals bijvoorbeeld in het sociaal domein, is het belang van inzicht in de financiële positie toegenomen.
Het BBV heeft voorgeschreven dat in de paragraaf Weerstandsvermogen en Risicomanagement een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen moet worden opgenomen.

Naast het opnemen van de tabel met de basisset moet een beoordeling gegeven worden van de onderlinge verhoudingen van de kengetallen, in relatie tot de financiële positie van onze gemeente.
De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de medeoverheid is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. Zonder normering zijn de kengetallen moeilijk te duiden. In de nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement is  de volgende normering opgenomen. Bij de normering is aansluiting gezocht bij de normering zoals voortgevloeid is uit onder meer de stresstest van 100.000+ gemeenten.
Hierdoor ontstaat onderstaande tabel, waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest.

Op deze wijze is de ontwikkeling van de kencijfers goed te monitoren en zie je ontwikkeling ook in samenhang met elkaar. 

Toelichting:
De netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de medeoverheid ten opzichte van de eigen middelen (negatief teken is geen schuld) Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Staphorst is één van de weinige gemeenten in Nederland die per saldo geen schuld heeft. Dit zijn er per eind 2016 van de 388 gemeenten 53 (bron Waar staat je gemeente). De afname in  2017 t.o.v. de voorgaande jaren komt door geplande grote  investeringen, waar geen rekening is gehouden met mogelijke te ontvangen subsidies.

De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de mede overheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteit, hoe beter in staat om aan de financiële verplichtingen te voldoen. Het percentage voor de gemeenten per 31 december 2016 loopt van -37% tot 87% (bron Waar staat je gemeente). Vijf gemeenten hadden een negatief solvabiliteitsratio. Van alle gemeenten heeft de gemeente Staphorst de beste solvabiliteitsratio. Vier gemeenten hebben een solvabiliteitsratio van boven de 80% (bron Waar staat je gemeente).  De solvabiliteitsratio is voor onze gemeente dan ook bijzonder goed.

Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Deze waarde moet in de komende jaren worden terugverdiend bij de verkoop van de gronden. De stijging in 2015 en 2016 wordt veroorzaakt doordat er in die jaren geïnvesteerd is in met name het industrieterrein Bullingerslag (aankoop gronden en bouwrijp maken) . Ook werd er in 2015 rente bijgeschreven op de boekwaarde, vanaf 2016 niet meer. De daling vanaf 2017 komt door de  grondverkopen en lage kosten bouwrijp maken.

Het kengetal structurele exploitatieruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Een begroting waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn (een sluitende begroting met geen of een klein saldo op onvoorzien).

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente of provincie zich verhoud ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De gemiddelde lastendruk per woning is in onze gemeente iets dan lager het landelijk gemiddelde. We staan op de 108^e positie van de 388 gemeenten (bron: Waar staat je gemeente).

Overige kengetallen
In de nieuw vastgestelde financiële verordening 2017 is in artikel 18 opgenomen dat in  de paragraaf Weerstandsvermogen en risicomanagement bij de begroting en de jaarstukken, het college, naast de verplichte onderdelen op grond van artikel 11 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (zijn de kencijfers van bovenstaande tabel) in ieder geval opneemt:
- de ontwikkeling van de netto schuld per inwoner;
- het saldo van de baten en lasten voor toevoegingen en onttrekkingen van reserves als percentage van de inkomsten;
- de onbenutte belastingcapaciteit onroerende zaakbelasting als percentage van de inkomsten.

Dit leidt tot onderstaande tabel: